Relatietherapie, bloemen, gaslighting, EMDR, Freud en onjuiste herinneringen

In relatietherapie kunnen de gemoederen hoog oplopen. Dat komt doordat romantische relaties gepaard gaan met intense emoties die zich manifesteren in zogenaamd affectief gedrag. In Frontiers in Psychology staat een onderzoek naar affectief gedrag bij 2 stellen die meededen aan een Zwitsers onderzoek. De stellen waren geselecteerd uit een grotere groep die allemaal relatietherapie kregen. Ze werden voor en na de therapie geobserveerd terwijl zij discussieerden over een onderwerp waarover onenigheid was. Hun gedrag werd gecodeerd volgens de Specific Affect Coding System. Dat coderen was zo moeilijk dat de codeerders eerst 80 uur moesten oefenen. De geobserveerde verbale positieve categorieën waren: belangstelling, validatie, zorg, emotionele onthulling en constructieve kritiek. De negatieve categorieën waren: kritiek, verdediging, overheersing, belemmering, onderbreking, minachting en strijdlust. Stel A (‘Marc & Emily’) had baat bij de therapie. In het begin werd Emily vaak door Marc onderbroken, waardoor zij moest huilen. Later werd zij assertiever en ging Marc meer naar haar luisteren. Stel B (‘Arthur & Julia’) had geen baat bij de therapie; zij bleven op een negatieve manier met elkaar communiceren. Uit de observaties bleek, weinig verrassend, dat beide koppels voor de therapie negatief affectief gedrag vertoonden maar dat alleen Marc en Julia na de therapie positiever met elkaar omgingen.

Ook in Frontiers in Psychology: een experiment met bloemen, van de Sichuan Agricultural University in China. Aan een experiment met Sleutelbloemen (Primula) deden 50 vrouwelijke studenten mee (mannen zijn volgens de auteurs niet zo gevoelig voor geuren). De studenten zaten 10 minuten voor een paar Sleutelbloemen; een groep voor een geurende en een groep voor een geurloze soort. Ondertussen werden fysiologische en psychologische data verzameld. Bij iedereen ging de hartslag en bloeddruk omlaag. De studenten die voor de geurige planten zaten vertoonden op een EEG tekenen van ontspanning en aandacht. Ook bleken de studenten in de geurige plant conditie in een betere emotionele toestand te verkeren. De conclusie van de onderzoekers was dat beide planten gunstige fysiologisch en psychologische effecten hadden, maar dat het effect van de geurige plant sterker was. Het advies aan kantoorpersoneel spreekt voor zich.

Als psycholoog leer je veel van je cliënten. Zo had ik nog nooit van gaslighting gehoord voor iemand mij over haar nare partner vertelde. De term is gebaseerd op de film ‘Gaslight’ (1944), waarin een man zijn vrouw ervan probeert te overtuigen dat ze gek wordt. Hij doet dat onder meer door de gaslampen in huis op willekeurige momenten te dimmen. In Journal Of Sexual Aggression staat een definitie van gaslighting: manipulatief gedrag waardoor het slachtoffer aan zichzelf gaat twijfelen. Het kan ertoe leiden dat een partner bepaalde onderwerpen niet meer durft aan te snijden. Er zijn 3 soorten gaslighters: een ‘glamour’ gaslighter, die zijn partner vleit en bevredigt; een ‘aardige’ gaslighter, die zijn partner lijkt te steunen en aan te moedigen; en een ‘intimiderende’ gaslighter, die kritisch en afkeurend is. Aan een onderzoek deden 250 Italianen mee. Zij vulden vragenlijsten in over zichzelf en een huidige of vroegere partner die ‘hen aan zichzelf had laten twijfelen’. Hoewel er verbanden werden gevonden tussen gaslighter-gedrag en persoonlijkheidskenmerken, is een belangrijke beperking dat er geen gaslighters zelf meededen aan het onderzoek (alleen hun slachtoffers). Er werden ook bepaalde persoonlijkheidskenmerken van de slachtoffers vastgesteld, maar het probleem daarvan is dat dat als blaming the victim kan worden gezien.

Voor trauma’s is het in Nederland gebruikelijk om EMDR aan te bieden. Bij jeugdtrauma’s wordt ook vaak voor Imagery Rescripting (ImRs) gekozen. Bij ImRs wordt er een ander einde aan de herinnering gefantaseerd, bijvoorbeeld doordat de therapeut (of in latere sessies de volwassen cliënt zelf) ingrijpt. In The British Journal of Psychiatry staat een artikel over een onderzoek naar deze behandelmethoden. Deelnemers uit 3 west-europese landen (n=155) kregen 2 keer per week in totaal 12 sessies van 90 minuten EMDR (met bilaterale stimulatie) of ImRs. Ze hadden allemaal voor hun 16e een of meerdere trauma’s meegemaakt. Beide interventies hadden een goed resultaat. Ook een jaar later hadden de cliënten veel minder symptomen: 81% voldeed niet meer aan de diagnose PTSS. Dat deze interventies werken wisten we misschien al, maar deze uitkomst is bewijs voor de stelling dat het acceptabel is om trauma direct te behandelen en cliënten niet eerst langdurig te stabiliseren. Het artikel kreeg ook media aandacht in Amerika (JAMA Network). Daar is het gebruikelijk om mensen langdurig met exposure te behandelen, wat belastend is, terwijl deze interventies kortdurend zijn.

Nog een artikel uit Frontiers in Psychology, dit keer over Freud. Ik moest tijdens mijn studie psychologie nog best veel over Freud lezen, maar tegenwoordig is hij ‘uit’. En dat terwijl Freud in de vorige eeuw de meest geciteerde psycholoog was! Een wetenschapper in Hong Kong, aan de faculteit tandheelkunde maar met een interesse in bibliometrie, deed een citaat-onderzoek in Web of Science. Uit de resultaten bleek dat psychologen en psychiaters inderdaad steeds minder Freud citeren. Een uitzondering zijn de psychoanalytici die Freud juist steeds meer citeren. De psychoanalyse blijkt een levendig veld met meerdere tijdschriften. In de literatuurwetenschap en bedrijfseconomie wordt Freud ook steeds meer geciteerd. Volgens de auteur betekent minder citeren echter niet een verminderde relevantie, want naar een doorgewinterde theorie hoeft niet meer expliciet verwezen te worden. Dit heet obliteration by incorporation. De auteur lijkt wat teleurgesteld dat niet meer neurologen belangstelling voor Freud tonen en vermoedt dat ze dat niet in tijdschriften doen maar wel op sociale media. Er is nog steeds veel belangstelling voor de persoon van Freud en er wordt vaak naar Freud verwezen in films en series.

De werking van het geheugen blijft verbazen, vooral als je bedenkt dat levendige herinneringen onjuist kunnen zijn. Onjuiste herinneringen die tijdens psychotherapie ontstaan kunnen een ernstig probleem in rechtszaken vormen. De vraag van een onderzoek in PNAS was of ‘geïmplanteerde’, onjuiste herinneringen ook weer ongedaan kunnen worden gemaakt. Deelnemers aan een onderzoek naar jeugdherinneringen kregen de opdracht 4 herinneringen op te halen, aan 2 echte gebeurtenissen en aan 2 plausibele, maar niet meegemaakte gebeurtenissen. Die herinneringen waren met hulp van hun ouders gekozen, ook de gebeurtenissen die de deelnemers nooit hadden meegemaakt, zoals verdwalen of een auto-ongeluk. Sommige deelnemers kregen daarbij een minimale suggestie: je ouders hebben dit verteld. Anderen kregen een zeer sterke suggestie: de deelnemers werden er van overtuigd dat de herinnering echt was en aangemoedigd om zich de gebeurtenis te herinneren. Na de interviews werd de omkering ingezet. Eerst was dat door ‘bron-sensitisatie’, waarbij de deelnemers te horen kregen dat herinneringen soms uit een andere bron dan het geheugen komen en dat ze dus goed moesten nadenken over de bron van elke herinnering. Daarna werd ‘onjuiste herinnering sensitisatie’ gebruikt, waarbij de deelnemers te horen kregen dat herinneringen onjuist kunnen zijn en dat ze iedere herinnering met die kennis nog eens moesten beoordelen. Uit het onderzoek bleek dat het lukte om onjuiste herinneringen te veroorzaken. Het lukte ook om deze vervolgens weer ongedaan te maken. Helemaal opmerkelijk was dat de echte herinneringen hierdoor niet werden verstoord. Ook na een jaar was het effect nog aantoonbaar. Volgens de onderzoekers is het dus goed mogelijk om onjuiste herinneringen op een ecologisch valide manier (dus toepasbaar in de praktijk) ongedaan te maken.